I masale du ëšmo aw dan ëšmone d këtlan mënyo w mën l...

I masale du ëšmo aw dan ëšmone d këtlan mënyo w mën latyo?
Jan Beṯ-Şawoce

In reply to message #0
 
I masale du ëšmo aw dan ëšmone d këtlan mënyo w mën latyo?
Më Jan Beṯ-Şawoce

1

Hawulli darbo hama mu rišo d huweno haškara bi masalaṯe…

Bu cëlmo kul camo hawile w këtle krizat camuqe. Ucdo ste kito hawxa krizat, bu mëstaqbël ste gëd howe hawxa krizat. Hano latyo mede cëjbo w cajobo!...

Ţrawu d šuraẖnolxun i masale du AIDS i naqla d nafiqo li ẖolo… I naqla d nafëq u kewo, layimi at tëxetër du cëlmo b ǧalabe dëkoṯo. Yatiwi mfatašše. Zabno fayët bi ẖolo: Kobi w kšuqli më ẖḏoḏe. Hani latwën ẖa w tre, ǧalabewën.

Gëd mbašarnolxun baynoṯayye kohne yatiwe latwo. W lo ẖa mat tëxetër ste referans kuhno lë mëdle bu mede dë mqadamle.

Zëd mawxa ste wlo taxtor, lë yatëw lašan d bocëj taxtor ẖreno ya ste d soyëm caksiye w mqarrasiye. Hul l adyawma ste hawxa kyëtwi cam ẖḏoḏe w heš darmono d manëẖ u kewo du AIDS lë ẖzalle. Bas këmdawmi bu cwodo w bu šroẖo lan noše mënyo? Šato cal šato ste u maḏco kayis kowe.

Xëd ǧalabe came d këtte kriz aẖna ste këtlan, latyo lo caybo w lo ẖţiṯo. Ucdo këtlan šëwole w krizat, ramẖel ste w lu ẖreno ste gëd huwelan hawxa šëwole.

Hani aydarbo šurenalle? Bi aẖmaqiye? Bi caksiye? Bi mqarrasiye? Bi barbariye? Bu bëcojo d bëcjina ẖḏoḏe? Aydarbo?

Hani 40 šne. I masale du ëšmo mën šëkël mnaqšolan? A mnaqšone, mën amţalle lašan d yëlfina? Maḏco, kṯowe, yaḏoce, fahome, yalife…

Mu yawmo d yawma, w hul ucdo kmaydina ak kuhne referans, qayo? Nošo lë këmfatëš?! Ak kuhnani ayko, mën qralle? Yacni mën maḏco këtte bu tarix, bu arkeoloji, bi joǧrafya, bu teoloji, bal lišone,… w ǧer.

Bi dawle d Kamal, mi šato 1924 mnic kul mede d latyo tërk. Ak kuhne du Ţuro ayko qralle w mën yalifi? Haka yalifi ”Olaf-Beṯ” w ”Abën d ba šmayo”, ma hani kẖowën kul mede?

Cayni mede ak kuhne d qayimi bu Cëraq, b Suriya, b Lëbnan,.. ǧer mëd këmmi ”aẖna carabna!...” mën yalifi? Ëno kumarno lo mede!

Harke, u nëqošo mawxa kumarno marẖequlle mi caksiye w mi mqarrasiye. Hwawu šaroẖe lu šëwolo. Haka kit mede šroloyo, latyo caybo maqbëlinale. Haka layto mede šrolo latyo caybo mnaqšinale. Lë şuxrina tarco d nëqošo qëm ẖḏoḏe. Lë maylina kṯawyoṯo dë ẖḏoḏe. Cayboyo ǧalabe!

Qreli ëno ste. Kul ẖa bi kṯawto d këtle kmawḏëc mën axlaq, mën qarakter, mën tarbiya, mën fašistiye, mën samyuṯo, mën iboco,… këtle. I naqla d mikafri i naqlayo an nošani lë kmiḏoci. Mawxa kubac an nošani şucre ste dë mşacri bi kṯawto, këmarno ţër fayši w lë zaycina mi tarbiya w axlaq ẖarbo d këtte.

Aş şëroye madënẖoye. Yacni hani d këtne hadome b cito d Madënẖo aw naşţërnayto w cito d Kaldoye. Këtte sahmo ste hawën pruţ. Kito kroho camuqo baynoṯayye. Bas d koṯe qumayye ẖa mani da 30, a tre gabe kowën grece qume w kşuǧḏile.

Cayni mede bayn dam macërboye. Yacni bayn li cito yacqubayto, sëryayto ortodoks w katolik w marunayto, malkayto kito kroho tarixi. Hani ste kit sahmo mënayye d hawën pruţ. Mu sabab du krohano raẖiqi mu urhoyo w mu şurayt d këtwolle, qalibi w hawën carabkat. Hul ucdo ste ẖa lë knoẖët bë qḏole du ẖreno. Hani ste bas d koṯe qumayye ẖa mani da 30, kulle kowën grece qume w kşuǧḏile.

Aẖna ac cëlmoye bu tarix grëšlan ǧalabe mi cito. W hano u maḏco d kit acle heš hul ucdo latyo iḏico laẖna. Qay? W hano man klozëm manfaqle li ẖolo ǧer mënayna?

Adyawma cal foṯe di arco kito ǧalabe came këtte ëšmone ẖaṯe, ëšmone catiqe, ëšmone lziqe… Hani hën atno, hën joǧrafi w hën dinone. W raḏyene aclayye…

Ma aẖna këtlan caqël d saymina hawxa mede?

In reply to message #0
 
2

B kul xaşra këtlan fanatik w fanatik samye. Acmayye këtlan tëxmonoye w fašist ste ha! Latna noqëş mat tërk, mac carab, mak kurmanj w man nazist b Almanya. Hani dayëm këtwo, kit w bu mëstaqbël ste gëd howën b gawayna.

Hani lë kowe dë mkasena aclayye, kobëc d mëgloyi, dlë mëgloyi, i xşara aclaynayo. Hani mawballe w macbarre i masale siyasiye d këtlan l zabuqo şxiro…

Kobëc ǧiyoro w dcoro, bas aydarbo? U darbo mënyo?

B gawe d kul camo, mede ţabici kowe ẖarakat siyasiye. Hani kowën semoloye, yaminoye, ëmṯonoye w citonoye. Kuwelën noše riše w mdabrone, hadome w m'aydone. Kuwelën hani kaṯowe w yaḏoce lašan d maqwën i dacwa.

Hën maẖ ẖarakatani kowën ẖarakat zërz, mawxa kito bi xëzne di siyase aclayye xabro d semoloye zërz, yaminoye zërz, citonoye zërz, ëmṯonoye zërz, anaršist, tarorist,...

Dawle cal d latlan, adyawma b gawe du camayḏan ẖarake b macna d yamino w d semolo, zërz w lo zërz lawilan. Ḫatta teori falsafi l hawxa lë zric, mawxa lë yaci baynoṯayna ẖarakat zërz yaminoye w semoloye. Haka nafšoṯo şëroye cabiri b hawxa ẖarakat ste taṯir b gawe du camo lawëlle. Maṯlo bu Bacaṯ, bag gabe qominist, bag gabe carab ëmṯonoye këtwo hawxa noše şëroye. Hani sahmo rabo mënayye šoven-tëxmonoye carab w mankërone du camayḏanwën. Ucdo ste kito ǧalabe mënayye.

Mqabël d haṯe b sefe di cito yaci ẖarake ëmṯonayto. Haṯe mën ẖarakewa? Bi xëzne di siyase këtla xabro aw lo? Bi falsafe di siyase këtla dëkṯo aw lo? Kubac kul naqla hawxa d šuraẖno sahmo mena w madno mënayxun ste kritike, pozitiv w negativ acla. D huwetu mšarkone gëd mëfşaẖno. La´an hawxa nëqošo d mišawšëţ bu şurayt muhimyo.

Qamayto gëd madno li iḏo i ẖarake d yaci b cito d Madënẖo aw bi cito naşţërnayto…

Maclumyo i ẖarake ẖaṯtoyo, tarix yarixo b macna d ëmṯonoyuṯo latla. Qay? Kumarno hano kubacle šroẖo më ǧalabe xawaşër. Gëd mẖawalno d ubeno hën, haka hawili nëqşaniyat, dë mcawnitulli bënne gëd mëfşaẖno.

A mbašrone amarikan b Urmi, i naqla dë bdalle d manẖëti u şurayt madënẖoyo li kṯawto, maclumyo bdele kyoce maḏco ”Aẖna latna kurmanj, fërsoye, tërk, carab,…” Harke bdele tëẖiso bayn daş şëroye madënẖoye ”Aẖna latna dino w cito lẖuḏe, camona ste!”

I qale d yaci fëkrat d ëmṯo harkene aw wariḏe qamoyaṯṯe. Bdalle an nahire du zabno d ẖozën ”kaldaye, suraye, aturaye, naşţërnaye, yacqubaye, malkaye, marunaye,… kulle xa!” Fris mgale, kṯowe w kṯawyoṯo bu şurayt madënẖoyo cal hawxa.

Cito nafiqo mqabël w mërla: Lo! Aẖna latna ẖa! U kroho bayn l ”kaldaye w l aturaye” aw du šrolo bayn ”kaldaye katolik w naše d ceta catëqta” hawxa bdele. Aṯën aẖ ẖërme… gëworo cam ẖḏoḏe, žǧaliye cam ẖḏoḏe, sënodo lë ẖḏoḏe … hawi mnico.

Bas sayfe d hawi, ǧalabe ma tre gabe qţili baf faẖe dë ẖḏoḏe. Maṯlo l hawxa, Mor Benyamen Šamcën XXI, maqţele u abro du cammo d ruẖe Namrud Aǧa meqëm mu Sayfo daẖ 15 lo b mede. Thëmle jasus dat tërk. Bas bi ẖaqiqa i masale cal d hawiwo hadomo cam an nošayḏe bi cito kaldaytowa.

In reply to message #0
 
3

Bu cëlmo kito ǧalabe came ëšmayye aclayye ẖaṯoyo. Hawxa hawi dayëm bu tarix.

Šato 1551, bëṯër më zabno yarixo d qar w qir bi cito naşţërnayto, sahmo d kuhne griši sëmme calaqa cam u Vatikan. Maqballe d miţaşri bu Vatikan.
Hanine bëṯër d hawi ëšmayye kaldoye katolik. Këtte tarix komo qumayye bas d ëṯyo dukṯa gëd maẖkena sahmo mene.

Mu yawmano bdele dëžmëniye bayn lat tarte citawoṯo b kul dëkṯo. W hawxa raẖiqi më ẖḏoḏe. Sahmo rabo maqlabbe lišonayye lašan b naqla d ruẖqi.

I naqla d lowe maḏco ẖa kfoyëš cal kul mede ẖëţëm w samyo. Hawxa jari b kulan haka maḏënẖoye w haka macërboye.

Bu Cëraq sahmo rabo mak kaldoye, këmmi cal ruẖayye ”Aẖna carab mšiẖoye”. Hën baţ ţurone këmmi cal ruẖayye ”Axna qurdaye mšixaye”.

An noše d këmmi ”carab mšiẖoye” ẖëšwinawo balki i masalaṯṯe bdela cam u Bacaṯ d Şaddam. Hano ǧalţo nafëq. Heš meqëm mu Sayfo baw walayat rabe w ẖatta b dëkoṯo nacime ëmmiwo hawxa cal ruẖayye. I masalaṯe bu cëmqo mënyo? Nošo mënayna heš iḏo lë mẖalaqlela.

Bëṯër më Şaddam hawi kriz rabo bayn dan nošani. Këmmi cal ruẖayye ”carab mšiẖoye” haw nošo këmčaplaxxe. Yacni u xabro d ”carab” haw kmanţe qiyme. Jbiri d ëmmi han naqla cal ruẖayye ”Aẖna kaldoyena! Këbcina hawxa d miḏëcina!”

Hano šušoţoyo.

Harke mdarbe du caqël d mëstacmëlina i aẖmaqiye, hani ẖaḏirene d howën mën d ëbcitu… tërk, kurmanj, fërsoye,…

Harke ah hadome d cito d Madënẖo, bdalle aclayye bu hjomo fanatik klasiki: Hatu oṯuroye hatu! Maqbelu!

Kṯëwwe kṯowe, kṯawyoṯo, nafiqi bat talawizyonat, bar radyowat bu jargonano azzën aclayye. W hawi u mede d hawi.

Heš cayni mede këmdawëm.

Ah hadome fanatik d cito d Madënẖo ba kṯiwoṯo këmẖaqri w kmanẖëti bu darǧo dak kaldoye w këmmënne: Ban 1551 maẖët ëšmayxun kaldoye katolik, meqëm hawxa mede latwo, ëšmo ẖaṯoyo aclayxu!

Aẖnone w Aẖwoṯo,

Hani 500 šne kţucni u ëšmano, ma hano ëšmoyo? Ţabi af fanatikani, u mede dë këṯwi hënne kquralle w fëtošo camuqo ste layt! I ẖolo kfayšo lënne w li jahale d këtte. Acmayye hën mi cito kaldayto ste hawxa kqunci w i masale kfayšo dlo šëryono.

Ëšmo d kaldoyo w kaldoye, adyawma ǧalabe kayiso kuḏcina latyo mede ẖaṯo, meqëm ste këtwo. Yacni meqëm man 1551 këtwo baẖ 50, bač 49, ba 48 w më meqëm ste. Ḫatta kito ëšmo d "naşţërnaye kaldaye" meqëm man 1551 w bëṯër ste.

U tarix lë kowe d mizawër! Kowe ǧalţo.

Këtlan ëšmone, hani kobëc d huwenalle moro b fëhëm w lo bi aẖmaqiye…

In reply to message #0
 
4

Kubaclan mdabrone, siyasiye, kuhne, malfone, babe, cammone, camṯoṯo, ẖëlone, ẖëltoṯo, jiran, ẖawrone, qariwe-raẖuqe, naqode,... d howën more d uždan…

U uždan di cade mënyo? Hano b gawe mën kẖowe?

U uždan gab kul nošo, i cayno d gawe du leboyo. Dëkṯo ẖa dë kmaẖës ruẖe nošoyo. B gawe du nošano u uždan mizën li ẖarbo w li ţawtoyo, tamo kẖokëm w këmqadër ruẖe biyya.

Harkeyo i maẖkame clayto i naqla i cadale dlë saymo u wajëb d këtla lan noše qariwe w raẖuqe. Du šrolo ste hiyyayo dë ksaymo u nošo nošo w abre d nošo.

An noše d këtte bi ţabica uždan cloyo, bu kanšo kowën an noše mnaqye w cloye bi qiyme. Hawxa noše dayëm kmaẖisi b mëštaylonuṯo clayto w haṯe cayn hawxa këmqadmila lan noše.

Bi dëkṯo d kit uždan ḏacif, tamo cadale w qiyme lu nošo layt! Harke ac caynoṯo du lebo kowën şxire w kmëmloyi kroho. Han naqla hawxa kkorëx baw wariḏe du gëšmo u tloyo du ẖayf.

I mšiẖuṯo u asas diḏa rakiwoyo cal i falsafe di ẖubo w du šayno. Gabayna bi mšiẖuṯo ar rišone w a mdabrone kobëc mawxa more d uždan ǧalabe cloyo d howën. Hal an nošani bi cito, bu gabo, bu šutoso, bu ẖuḏro, bi cayle w bi calaqa d kito bayn lë ẖḏoḏe gabayna, ma hawxane?

Yabo u jawab haškara Lo'yo.

I cito b iḏa më zawno mamëṯla w matëmla u uždan naḏifo d këtwo gab ak kuhnayḏa. B dukṯe zrëcla i manfaca du kalla w di madde. Hawxa bdela d gënwo u uždan šafyo d këtwolle lah hadomayḏa. Xlëqla asas l kul mede rakiwo cal i manfaca du kiso. Harke mamëṯla i ẖubo w u šayno d kit bi mšiẖuṯo. Hawxa bdela li manfaca šaxşiye.

Hawxa sami u uždan w raẖiqo i cadale mal lebe.

Gëd maẖkenolxun pësseqa kriṯo cal hawxa

Taclo karoxo bu ţuro. B darbe malxono ẖzele cal fago d dawmo këlle kito caţmo d ǧazale mcalqo. Kafinoyo, bdele d mašëk, ”ašër hano dlo ëzze howe faẖo!?” Sëmle kontrol, ẖzele Alo këlle faẖoyo. Caţmo di ǧazaleyo, šroloyo bas këlle maşro b bombaye. Zayëc…

Hedi hedi bdele d roẖëq…. raẖëq, raẖëq, raẖëq…. ẖzele hawxa tamamyo, mede haw kjurele. Maẖëtle qarce cal drëcone šţiẖ w damëx. Bëṯër lo b mede koṯe dewo l riše. Ḫzele huwwe ste i caţmo, ẖzele u taclo ste. Warox haṯe mënyaṯe?! këmšayël l ruẖe…

Aṯi laf u taclo mšayëlele: Ḫawro taclo! Hano mën ksaymët harke?

Madcarle acle: Lo mede… kdëmaxno.

Dewo- Kit harke caţmo…

Taclo- E kit.

Dewo- Qay laxëlolox?!

Taclo- Adyawma şayomono.

Dewo- I naqlayo ëno gëd uxalna…

Taclo- Axula, huwyo haniye w şaẖẖa cal lebox.

U dewo azze li caţmo… I naqla dë mnawele iḏe li caţmo ţiqo. Qayëm qiyomto d cafro w dëxono li hawa, u dewo drix li arco. Kibe balki 10 mëtrowat mẖalëq lu gabo. Qayëm hedika u taclo më dukṯe w azze li caţmo, mëskole w bdele bu muklayḏa.

B šahwo cal kef diḏe këmgargëš biyya.

Maẖësle lu dewo cal ruẖe, bac mën kẖoze b cayne, këlle u taclo koxël bi caţmo, mërlele: Warox hay dlo uždan ma lo mërlox şayomono?!

U taclo madcarle: Meqëm b šawţo mẖele lu ţop du mëklo, ma lë šamëcatle?

Han naqla bi masale du ëšmo

Kiban b raẖatiye d huwena carab, bas lo şuroye
Kiban b raẖatiye d huwena tërk, bas lo kaldoye
Kiban b raẖatiye d huwena fërsoye, bas lo oṯuroye
Kiban b raẖatiye d huwena kurmanj, bas lo oromoye
Kiban b raẖatiye d huwena awruppawiye, bas lo ţurcabdinoye
Kiban b raẖatiye d huwena ţaye, bas lo përuţ
Kiban b raẖatiye d huwena šica, bas lo naşţërnoye
Kiban b raẖatiye d huwena sënna, bas lo yacquboye
Kiban b raẖatiye d huwena jacfariye, bas lo katolik
Kiban b raẖatiye d huwena ẖambaliye, bas lo ortodoks
Kiban b raẖatiye d huwena faţëmiye, bas lo malkoye
Kiban b raẖatiye d huwena smaciliye, bas lo marunoye

Hatu mën fëkra këtxun? Lë minakfitu marulla…