Masale d kurmanj

Masale d kurmanj
Jan Beṯ-Şawoce

In reply to message #0
 
1
Aẖe w Aẖwoṯo,

Hawi zabno baš, harke mede lë kṯëwli. Naqlat naqlat, cabërno makraxli cayni be mën kit w mën layt sidayxu. Haqqa! U sabab këtli kṯowe b şurayt b iḏi klozëm d këmli, mede ẖreno latli.

Ftiẖ nëqošo, du šrolo huwwe kito ǧalabe mëdone… Ḫa mani, i masale dak kurmanjyo, i dacwa latyo ẖaṯto, catëqtoyo, heš may yawmoṯo daš 70ʹyat di Mtakaztoʹyo. Mawlëfallan i tarbiya du Bacaṯ w azzan bëṯra. Mënyo i tarbiyaṯe? Nošo mënayna nëquşo d kuḏacla.

Maṯlo komër: Yëtwina cwijo bas mëžǧëlina msawyo!

Ǧalabe naqlat mërli: Bi siyase ǧëbën cayboyo! Këtlan dardat, kulle siyasine, më qëm ruẖayye lawën w më qëm ruẖayye ste zaẖmeyo d ëzzën.

Hani 40 šne, lad dardat d këtlan mën sëmlan? Harke bu Facebook awwël naqla knëẖti l nëqošo. An noše w aš šutose d hawëlle dawro negativ, hënne ste harke kcubri w kqorën.

Hawxa nafas ẖiro nëqošo meqëm ëmmiwole ”tëẖriwo!” las sayome ste ëmmiwo ”maẖrëwone!” Haṯe asas di falsafe du Bacaṯyo, li cito w li Mtakazto amţanne l baynoṯayna w fayiši baynoṯayna.

Bi sëbbe du nafas ẖiro d kit harke, hano bdele d mibarbëz. Ucdo b Ḫuyoḏo kmëftëẖ nëqoše, cayni mede b Bahro ste mʹaṯrene, amma mayko bodën bi masale maḏco latte.

B karyo d umarno: Bi sëbbe d latwo nëqošo ẖiro, fayišina qëm dal lappat di cëtmo. Ucdo i cëtmaṯe bdela d mičarčëro.

Bi sëbbe d hawxa kul mede mcadël? Lo! Amma yalëfina harke d këtlan fëkrat mšakle, w hani ţabicine.

Heš haqqa malaxlan! Zëd lo!

Harke bu nëqošo, kit ǧalabe mëdone lë kmaqbalnën, lë kmacjabnën, lë kbësamli bënne,… mede normalyo… Amma kobëc d huweli iqoro, dlo ţworo d lebo ste d qudarno mnaqašno. Bu nëqošano mafhëmina ẖḏoḏe. W lë cujzina më ẖḏoḏe. Gawre hatu mnaqešu!

I masale dak kurmanj, sahmo rabo i masalayḏanyo ste… Maš 70ʹyat i PKK kobo qale mqabël di dawle. Mqabël dac cašëryoṯo, daš šex w dam mallawin… Hani maḏcëfila w mfarfasla u ideoloji dad dugle d kamalo.

Hano mede kayisowe laẖna ëlla lo?

Bu ẖaqlano, Mtakazto mën sëmla laẖna? Cito mën sëmla laẖna? Hani mëdone latne talye ha!

Haka d rëẖmitu gëd mdawamno bëṯra ste…

In reply to message #0
 
2

Aẖe w Aẖwoṯo,

Harke kobëc d fëlǧina tre mëdone më ẖḏoḏe: Siyase w cašërto-dino.

Xëd kul camo, ak kurmanj ste latne mëšẖo şafyo. D huwanwo, adyawma bi ẖale d këtne lë këwanwo. Zabno yarixo bu tarix, ac carab, at tërk, af fërsoye,… mëstacmëlënne mqabël daş şëroye, dan armënoye, dar rum, dap ponţus,… hënne mqabël dë ẖḏoḏe w heš hawxa kmisëm.

Hawxa maḏco i naqla d qurenale, maclum gëd yëlfinale. I naqla d yëlfinale ste gëd fëhmina l ǧalabe masayël siyasiye d kit b gawayna ste. W dlo, mede më qëm ruẖe lo kmilëf wlo koṯe l dukṯe.

12 aylël 1980, b Canqara li caskar fašist, ay yatume d Kamalo, maẖëtte iḏo cal i siyase. Mfarfasse u parlamento, i ẖkume, ap partiye,… Bi mandarune fayiti cal i ẖarake semolayto. Qrëffe ag garme w aẖ ẖëmre d ẖaşa. Bu zabnano, ǧalabe mcaqabnowo cal u cëḏobo d hëwewo baẖ ẖapsat, cinalla cal u mede d hawi! Bu ḏëlëm stad xu tërk cal foṯe di arco balki cëlmo ẖreno layt! Haka dugleyo marulli!

Mëftakrina, i PKK lë qayëmo w ẖërobo lë sim mqabël di dawle, ucdo i dawle d Kamalo, cajaba mën šëkël gëd hëwyowa? Bam momo i fašiye d Kamalo d këtyo salëqowa l caşro qene… Be aydarbo Şaddam hawiwo ”gawi” hani këmarno zëd w bë stediye gëd hëwanwo.

W aẖna ste, ak kuhne w cito acmayye, i Mtakazto, Bë-Xalaf, Bë Sacido, Bë-Čalma,… bëṯrayye-bëṯrayye bi şolşa. Laykowan azole? Layko gëd howe?! Baroyo lu fërdayso l gab Kamalo… Këtwo dëkṯo ẖreto?

Ḫuru b caynayxu kẖuzetu, mi zëcṯo di cito w dac citonoye, b lišonan nošo mënayna kkoṯëw harke? Lo! W kulle bu lišono d Kamalo kkëṯwi …
Aẖna ”lẖamdëlla!” bi sayasa haqqa malaxlan, zëd lo!

In reply to message #0
 
3

Aẖe w Aẖwoṯo,

Maṯlo komër hawxa: Ḫzay u qaşlo d caynox w lo d ǧer menox…

Bëṯër mu Sayfo, gabayna i ẖarake ëmṯonayto këtla rmošo w ẖëroko heš nošo mënayna, iḏo d bëdyo d këṯwole heš lë mẖalëq. Nëqşaniyeyo w këtlan ǧalabe nëqşaniyat. Hani aydarbo dlo cwodo gëd nuqşi? Këtla ëmkan? Haka këtla aẖnone marulli!... Lašan ëno ste d yulafno.

Gabayna ẖarake d ëmṯo bëṯër mu Sayfo, qamayto bu Cëraq bdela. Sayfo d Simili, këmarno u dalil di natijewe. Harke qrifi aẖ ẖëmre d ẖaşa. Qayo?
Gëd ducarno ëšmo la-xalf, li šato d 1920. Ad duwal rabe du zabno, czëmme am mëštaylone d këtwolan bu zabnawo l Paris. Hawxa maqëmme i manṯo di gawruṯo d këtwa gabayna damëxto. I masale lazza lu rišo xaşërina, naqla ẖreto i manṯo di gawruṯo damixo.

Harke kul cito sëmlala darbo, aydarbo kiba kayiso d maţwëco ah hadome d këtla. Bdalle b ẖëngaliyo, man xayif gëd soyëm haṯe!.. W mawḏacla l carab w tërk,.. ẖuru aẖna grece kayisena!

Cito sëryayto ortodoksayto, qamayto bdela d mënco zmoro, baxyo, gaẖxo,… b şurayt lë kowe! Ḫţiṯoyo! Bu lišono d Moran ”lo baxyo w lo gaẖxo” lë kowe d howe! Man d ţowër u qonunano, maẖrëmoyo!

Hawxa ftiẖ darbo, bi mëštuṯo zamoro kurmanj, zërnaye kurmanj, dënnaga w kamanča kurmanj. Hawxa raqëḏina qëm i ”Kavokëm lele!” hul l riše daš 70ʹyat. W bu caza lawëkat b kurmanji du baxyo cal u miṯo d këtlan.

Hawxa šmiţ u wariḏo di gawruṯo! Han naqla man gëd maẖëslan buwwe?

B Ţurcabdin bdele kowe ẖëroko siyasi w ak kurmanj këmmilan ”Wën xalkën! Wën ne tërkën!”

B Awruppa ëšne sëmlan barbariye, bu zabno d latwolan xabro më ”daye falake”, ak kurmanj mërallan toxu sumu programe bu talawizyon b lišonayxun. Mede cëjbo w cajobo hwele, aẖna w talawizyon!...

Aẖe w Aẖwoṯo,

Hawxa bdelan hedi hedi d yulfina cal iḏe dak kurmanj i jëddiye d ramẖël d kit qumayna be mënyo.

Haka dugle kumarno, harke ftiẖo b foṯi maru: Jan dugleyo, u mede d këmmët latle calaqa cam šroluṯo!

Gëd nuţarno lax xabre d këtxun!

In reply to message #0
 
4

Aẖe w Aẖwoṯo,

Ašër xabre mënayxun lë koṯe, kmaẖwe aclayxun, hatu ste xëdwoṯi bi siyase dlo zëravat hatu! Hawxa lawyo lo acmayxun w lo acmi… Ḫšëwli gëd ëbetulli jaşara bu kritik dë gëd saymitu, bas lawi…

Mu rišano, de ţrëwyo hawxa, balki d nofëq noše manxu w moẖe iḏe cal şadre w koṯëw kritik.

***

I siyase gabayna, bëvʹwa, nošo lë majrewo dë mqadamla. Comër bayte di cito w di Mtakazto, qadiri d markëwi b meẖayna be i siyase ”mëqqa” ẖarboyo. W raẖëqina mena w ţrelan i ẖolo lu Bacaṯ w lu droco yarixo d këtle b gawayna. W raẖëqina w hay raẖëqina….

Hawxawe meqëm b gawe dak kurmanj ste. Heš meqëm d howën more d maḏco bi siyase b ëšmayye ya rišo d cašërto, ya šex, ya malla w ya faqqa mëžǧalwo… Bor-bor dëṯṯe ”Am mëşëlmanën! W am na xalkën! Am w tërk har du mëşëlmane havën w bërana!”

Kulle maşre ba ẖkumat w ban aǧawat, mahlakke u mëstaqbël d këtwolle. E mëžǧëliwo kurmanji, bas quranwo w këṯwiwo bë ”Zmane pexambare šurvan! Zmane dalal! Zmane resul!”

I ẖarake siyasiye, i naqla d qayëmo li raǧlo, qamayto bdela bani. Qrëfla aẖ ẖëmre d ẖaşayye w mbarbëzila. Adyawma kul ẖa mani, d omër ”Ez na kurdëm!” koḏëc ẖaye w ẖuwwe latle bu cëlmano.

Hawxa ftiẖ darbo laẖna ste. Ma hano mede ǧalţoyo, aẖna yatiwe bab bote san nacimayḏan?

Aẖna mën sëmlan?

Qraye lo cal ruẖayna w lo cal ǧer më ruẖayna lë qrelan. Siyase lo yalëfina w lo mawlaflan. Qrayto b lišonan lo yalëfina w lo kubcina d yulfina. Yalëfina, këmẖalqina u ẖaq cal ǧer më ruẖan. W kul mede, kamţenale šroyo w natije bas sëfoqe d bayn raǧloṯan.

E e. W këlle kul mede, qumayna këmhalëx msawwwwwyo w lo mede kit cwijo!

Gabayna ak kuhne kulle, ëmṯonoye, citonoye w nošoye qëẖne. Ḫëngi d këtyo caynayye rwëẖto, kulle këtte pëskëletat. Hawxa këzzën w koṯën li cito. Mën warëqto dë kẖozën, kmaẖtila lu yëlfono du nacimo! Ba heš mën këbcitu yabo? Alo mbarëx cal kulxun!

Cafro? Lo, lo! Aẖna u cafrayḏan w i arcayḏan latyo harke! Bi ẖretoyo, bi ẖreto! Malezu d ëzzan yëtwina biyya! Këlle Orom tamo, Kaldo tamo, Ašur tamo, Bobël tamo, Horo w Boro tamo.

Më knuţritu harke! Qlofe d başle?

In reply to message #0
 
1

Gëd malaxno w ţureno

Aloh d oṯe b iḏi,
Be mën përpiţe këtli
hama gëd malëmnën
w malaxno ţureno marke…

E e cëmro!
Maqlabloxli cël më falge du doro
Hani mën ẖayewën!... Lë mšayeli!
Mën mëdone b cëjbo ẖzeli,
Bac u mede d šamëcno, lë kmitaẖke!..

Mak kewe, kyumenox, rišo d kawle
Haw fayëš!.. De han naqqa hat iḏaca

Aloh d oṯe b iḏi,
Be mën përpiţe këtli
hama gëd malëmnën
w malaxno ţureno marke…

E layko? Hawxa maqëmlox i qiyëmto!..
Hama kazzino, aloh taẖt mi arco zëd b xeryo
Mëtyaqenu, haw kẖarno bëṯri.

In reply to message #0
 
2

Ëlla yawmo gëd howe!...

Šmayo kmanẖëto damce d baxyo
Ëno w aţ ţayre ste acma dlo kloyo

Dëxono komo b foṯo dë šmayo
Bu lebo baxto komo, xu qiro

Dawmo ẖnoqo kmëẖnoqo
Bu admo d gëšma …

Nacimo …
Mẖalqo laše bayn du admo
Blici ah ”hawar hawarat!” du fëşẖo
B baxto komo w dëxono pis
Kboxe, ëno acme
Aţ ţayre ste acmayna

dlo kloyo baxayto šmayo ste …

B yawmo,
Ad damcani gëd manḏëfi u qiro komano
D kobe ”hawar w hay hawar!”
Gëd kole w qolëb cal u jaǧoro
d arco w šmayo

Lë ţocët!
U gawro naqla kmoyëṯ!
U zayoco, dayëm kmoyëṯ!

Yawmo ẖaṯo, gëd nohër naqla ẖreto
I cëtmaṯe, gëd uṯela bahro

I šmayo gëd mabrëqo w gëẖxo
Ëno b femi, mu fëşẖo ẖabušo
Ţayre mu fëşẖo, gëd mwačwëči
W dawme gëd mëfşoẖi
Hedi an noše gëd maẖisi
B fëşẖo hënne nošene.

In reply to message #0
 
3

Cwone darmalana darmala

Qaţco kamilona ha! Jalab-jalab, ẖa b ẖa,
kqulcilan li maqşabxana …
Haškara maru: Caršone layt! lë maẖwetunne!
Maţice, makixe rahţo ẖişo, rhaţu
Ḫatta bi cayno d ẖuzetu, mën hawi bu qamoyo

Madam xtëmxu i madrašto di gracyuṯo
Oxrabbi ẖa mënayxun d nofëq mu darbano!
Yalla msawyo, dlo kloyo,
raǧlayxu meqëm më qarcayxu, malezu!
Heš meqëm d gone u yawmo aclayxu!

Kufu qarcayxun ẖaḏiro la-qëddam
Nqaẖu, hul d oṯe mënayxun u cafro
Ḫzawu mëqqa şahyoyo d šote?
Aydarbo b ẖaşra knuţarxun?
Admayxun l kul čara këlle darmono.

Yalla yabo dlo kloyo, gaẖoxe
fşiẖe baroyo li maqşabxana
Lë ţucetu ha, mëd naẖët w salëq
šalfo du naẖoro, lţaculle!
Ḫad riši kyumeno, qiyomto haw kqaymo!

Hatu zaţi bu cëlmano arco daẖiẖo hatu
Kyumenolxun b “ẖa Aloho šariro!”
Lu naẖoraṯxun, kulxu b cëšq w kef w damso
Xëd a cwone darmala këzzoxu.

In reply to message #0
 
4

Lebo

Ḫur yabo, gëd umarnolox
Hama kmo xabre d šira lu caqël!
Hani ţrowën marwode l aḏnox
Dayëm dcarlën, ẖzay mën mir!

Ar raǧloṯo haka hënne kţucnilan ste
D komër laẖna “Yalla malëx!” u leboyo.
Aq qarare haka am meẖe kubënne ste
D komër laẖna “Yalla rmaš!” u leboyo.

Bi saloqa sloqo kobëc lebo
Gëd nuţrët d nohër, kobëc lebo
D coşët b darbone, kobëc lebo
D nëflët b taqanat, kobëc lebo

Lu halxo kubacle lebo
Lu lebo ste kubacle dacwa
I dacwa ste dacwa d nošuṯo
Šaš lowët ha! Msawyo halëx!

In reply to message #0
 
5

Ḫiruṯo …

Ḫiro w ẖiruṯo, xabre
ǧalabe basime hatu
Bas klay yabo klay d ëmarnolox
“ẖa i naqla dë mvayëc i ţaşe,
ma kowe ẖiro?”

Cayn xi madde mayënto
Ac came ste këtte, qadër w qiyme
Qurmo, qurmo d aṯën mene

Haaaa ha markeyo, kmarfën qolo mfarqëco
W kqaymi li raǧlo gacye, l arco w šmayo
Hawxa kruhţi bi qale w kmoţën l ẖiruṯo

Hani dlë fahimi u šrolano
ẖkimene d mivayci ya aẖuno!
Hawxa hedi kqaymi mi ẖolo

Hani dlë mvayacce u qurmo
D lawën ḏëbẖo w qurbono
Kducri, këmcajcëji w kmaslëqi
i lahbo ẖërto d këtte,
Huuul lap parriyat di šmayo

Aloh ha haṯeyo i masale!