Gawro gaboro b Ţurcabdin Šamcën H̱anne-H̱aydo

Last edited on Nov-19-2018 at 10:09 AM (UTC 3 Nineveh, Assyria)
 

Gawro gaboro b Turcabdin
Samcen Hanne-Haydo

Kaṯowo
Kamal Yalçın

Tërjomo
Jan Beṯ-Şawoce

“Harke, i naqla d mëqre, cal ẖaye d Šamcën H̱anne-H̱aydo,
cal şёroye b Sare w Sorino, gëd mëlqe bë šrolo,
l arco w l aṯro ẖubo šarërto d kit.

I nošuṯo, anjax b hawxa noše kiba mëţyo l ẖiruṯo,
briṯo ste anjax cam hawxa noše, këwyo briṯo d micëš biyya.

Kmëtmaneno, bu cwodano lebo d noše noḏёf, şёroye miḏoci,
bёṯёr marduṯo d šayno w šlomo, ẖëkmo b Tërkiya.”

Kemal Yalçın

In reply to message #0
 
1

Hano kṯowo, fris b ẖamšo lišone. 24 tёšrin-ẖaroyo, bu yarẖano gëd miqadëm w misamle ẖago. Kul nafšo d këtla ëmkan d ëzza, ẖëḏro, mšarko,... kowe snodo, iqoro!

***

Ëno mtarjamli më lišono tërki l lišono şurayt, noše ẖrene mtarjamme l ingilizi, almani w l hollandi. Bu yawmo du ẖago gëd miqadëm u kṯowo l zëbono bal lišonani.

Du šrolo, kṯowo yaqiro, klozëm kul nošo zëwanle w qurele. Harke kul man d roẖëm ste obe ray, fëkër, ẖyërto,... d këtle cal hawxa cwodo.

***

Bi qamayto, ëno këmqadamno l kaṯowo Kamal, më kul lebi tawëdyoṯo, l cayle d bë H̱anne-H̱aydo, l Sare w Sorino më kul lebo naqla ẖreto tawëdyoṯo, cal d qayimi b hawxa cwodo.

Cëqbo cal kul cayle w cal kul qriṯo, ramẖёl hënne ste d saymi hawxa! La’an hani lazëmne, an nacime d këtlan, aj jilat d bëṯёr mënayna, klozëm d uḏci, aẖna mën këtwolan w qay ţrelan aṯro d ruẖayna w aṯina!

***

Hul ucdo, mën kṯowo d nafëq cal Ţurcabdin, cal şёroye,... buwwe sahmo rabo mawḏёc cito, dayro, kuhne, dino, maḏhab,... hawxa mqadmina l cëlmo, iḏёcina b sëbbe d hawxa, aẖna camo d jamaca. Şafro këzzan l cito, caşriye këzzan l cito! Mede ẖreno latwolan! W mede ste laṯi cal qarcayna!

Hano latwe tarix d camo, mawxa ste hawilan şacbuṯo d fëhmina ruẖayna w mafhëmina ruẖayna.

Këtwolan kanšo feodal. Mu arco lu qarco buwwe ḏёlëm, xiyene, faẖe, kamin, kroho, admo, qaţlo,...

Nošo mënayna, iḏe lë mẖele buwwe!

Ucdo, bu kṯowano, hano gëd bode miğayër! Klozëm ste d miğayër!

Dlo aydarbo gëd fëhmina ruẖayna aẖna camona w latna dino w cito!

In reply to message #0
 
2

Kmëtmaneno, kul nošo harke talyo, galyo, b messenger,... dë mqadëm tawëdyoṯo l tacbo d kaṯowo Kamal d maẖёtle. Bёṯёr l bë H̱anne-H̱aydo cal d mëftakarre b hawxa ţacno yaqiro.

Hawili zabno cël më 40 šne, cabirono b šёwole d tarix, siyase, marduṯo,... d Ţuro, bu cwodano kaṯowo dë cwëdle, heš sahmo nacimoyo d nafëq l ẖolo. Latyo kul mede ha!

Cal Sare w Sorino lẖuḏe, kowe Ansiklopedi kamilo ... Hano kowe, latyo şacbo ... b kul ẖaqlo d yëlfono, i naqla d hëwelan cawode, ma hano qay lë kowe? Sare w Sorino këtte arkeoloji, tarix, dabara, marduṯo, lišono, joğrafya, ẖarake d demografi, cašёryoṯo, caylat, šar, Sayfo, Sayfe,...

Hani, mënayye knofëq hawxa, i naqla d ëmmina: Basla li barbariye! Aṯi zabno d cëwdina!

***
Bu cwodo du kṯowo, kaṯowo kmaẖke, laqi b ğalabe noše... bu Ţuro, b Awruppa. Mën mërre? Side mqayadle b şurayt, b kurmanji, b tërki, b carabi,...
Mede d layëm, maẖёtle cal carbolo, crëwle w nafëq, bëṯёr më rahţo d arbac (4) šne kṯowo ẖlimo, roman-dokumani.

Buwwe l ẖolo, nafëq kronologi l tarix 300 šne. Hano latyo mede ёšmo ha? Këtle xiyene, faẖe, kaminat, baxyo, damce, ḏёlёm,... B gaw d hani ste kit dayëm qiyomo, qëwomo, dëfoco w fiyošo cal rağlo. Aṯto w gawro, iḏo b iḏo!

Sahmo rabo, mu maḏcano heš dlo kṯowo, dlo maḏco,... bёṯёr, hawxa hawi, kṯowo layt!

Dlo kṯowo, man gëd mëtyaqanlan hawi hawxa w lawi hawxa!

Aẖnone, Aẖwoṯo,

Kulxu, xëd ёšmi, kuḏac kit gabayxu ste hawxa maḏco! Cal cayle, cal qriṯo,...

Dlo kloyo, hani hatu ste, hawxa kṯawunne!

Amro, qarar,... hatu hawulle w sumu!

Dlo kloyo, ucdo bdawu!

In reply to message #0
 
3

Bu kṯowo, kaṯowo manfaqle l qumayna xariţa d cašёryoṯo kurmanj, komër: Më Mërde w hul lë Gziro 76 cašёryoṯo kurmanj. Cabirene taẖt tre konfederasyone rabe Hevërkiye w Dakšuriye. Hani hënne ẖakomene cël më joğrafya d Beṯ-Nahrin Clayto.

Maclum b gawayye kit şёroye madёnẖoye w macërboye ste. Ayna qëryawoṯo Havërkiyene, ayna Dakšuriyene,... hani aydarbo kqaymi cal ẖḏoḏe w aydarbo këmẖalqi cal qëryawoṯo. Tamo kmanhëbi, kquţli, knutši niše w abnoṯo, kmaẖti iḏo cal mal, mëlk, qriṯo,...

Bëṯёr cboro d kurmanj lu Ţuro, ema hawi, aydarbo hawi, hani kmowën, manwën w hani aydarbo qawën w yariwi?

Hani kulle, maḏco aclayye, nëquşo këtlan!

***

Adyawma ac cašёryoṯani, mbaybëẖe b mal, mëlk,... d mëdde më aṯmël. Acle yatiwene, rmošo lë krëmši, heš kquţli ẖḏoḏe acle. Hawo komër: ya mëna! W u ẖreno komër: ya mëna!

Hawxa kito bu kṯowo ste më meqëm...

Saroẖano, aẖuno d Čalabiyo, a tre Hevërkiyene... cël më joğrafya d Beṯ-Nahrin Clayto, b Ţurcabdin, hënnene ẖakome qawye. Bёṯёr ma cmire dab Boţa, i ẖolo lënne fayёšo.

B ẖa may yawme Saroẖano, këmšayëc cašёrto das salëhiye b riša ağa Sëloke Camar cal qëryawoṯo d şёroye li galapuriye w li nahibe.

Cam i cašёrto d ruẖe kamţe baqro, sawal,... w koṯe. Bu darbo Sëloke Camar u ağa, kmadle kmo riše d sawal, lë kmawbelën l Saroẖano.

Bi şёdfe Saroẖano knofëq cal i sësto lašan d hoyër mën amţalle w mën la mţalle as salëhiye. Bu darbo kloqe, b ẖa man noše d Sëloke Camar, këlle këtle kibe caşro barane qume.

Këmšayele “Mënnani warox? Hani d manne acmox?”

Kmëjbër u zlam d maqër cal Sëloke Camar w komër: Hani d Sëloke Camar’ne.

“Hani mayko mëdile?” këmšayele Saroẖano.
“Mu qaţco daş şёroye!” kmadcër acle.

Saroẖano këmarle “Warox hano mal diḏi, aydarbo kmadle? Hano gnowoyo! Gnowo!”

In reply to message #0
 
Last edited on Nov-17-2018 at 04:42 AM (UTC 3 Nineveh, Assyria)
 
4

B zabno d Xalifa Macmun (813-833) bdalle hroše d kurmanj maẖwën b Beṯ-Nahrin Clayto. A hrošani d hawi këtte mena tarix yarixo w mena ste malyene b qaţlo, tëqţilo w admo. Sëmme joğrafya d Beṯ-Nahrin arca qarca w qarca arca.

Zabno yarixo ḏёlëm ţrele taṯir rabo cal lišono şurayt w ẖatta b dëkoṯo qayëm mi ẖolo huwwe w aẖnone d këtwole. Lišono kurmanji b kul dëkṯo mšalaţwo w mkasewole cal femo d kul şёroyo b mamro şurayt d lowe.

Faţёryarxo d cito d Ţurcabdin Iǧnaţiyos VII Caziz Bar-Sobṯo , cayn xëd Martin Luther u almani, huwwe ste bu Ţuro qayëm bu dasto. B ẖërmo citonoyo, sëmle ẖarake mqabël d lišono kurmanji w carabi. Hawxa qadër d makle mamro d kurmanji bayn şëroye bu bayto.

Ban 1482 manfaqwayle amro ‘bu bayto kul man dlo mëjğël b şurayt’ gëd qoṯle ẖërmo citonoyo. Nqil maẖ ẖaye ban 1488...” (1)

Hawxa dacër ruẖo b lišono şurayt w mdawamle d coyёš.

***

Zabno yarixo mdawamle şurayt d foyёš taẖt du taṯir d kurmanji, carabi w oşmanli. Mdayanle xabre l ruẖe b xabre d šar, sawal, kewe, ëšmone d noše w caylat.

Hani amţallan acmayna l Awruppa.

Ma bas hani amţelan?

Lo, amţelan acmayna feodaliye, ağatiye, gnowo, ẖile, faẖe, kamin, xiyene cal ẖḏoḏe,...

Hani b ẖa yawmo maylinalle mu meẖo, zaẖmeyo.

***

Šamcën H̱anne-H̱aydo, harke bu kṯowo, kmaẖwelan mën darbo këtwole lašan d roẖёq më mëdone d këtwayye cal iḏo d kurmanj aṯoyo...

H̱a mani yëlfonowe, mjahadle d soyëm w maqëm madrašto l nacime, d yëlfi lišono d emo w tarix d camo şёroyo. Ba tre lë mwafëq, i ẖaşra d hawxa, mëqqa gëršole, haškara kmaẖwela.

Da tre, ruẖo d qëwomo w qiyomo b foṯo d nayar w dёžmën, haṯe hul darğo qadër d samla. Sabab dlë qadër dë mdawamla, i dawle kmaẖtole b ẖabis d Xarpuţ, bёṯёr d Cëntab, bayn arbco siyoğene qţico më arco w šmayo lë kqodër soyëm mede.

Amma ruẖo dë xlëqle, bёṯёr mene rab-ẖaylo Malke H̱anne-H̱aydo këmdawamla.

Nëbco

1- Bar-Dawud, Xalaf & Šarbel, Ciwardo, më aṯmël l adyawma, mën hawi? Damografi, Dabara, Sayfo w Goluṯo, Västerås: Beṯ-Froso Ciwardo 2013, f. 25; “… w kaḏ ba šnaṯ 1482 b zabne d faţëryarxo Caziz sgiwo mamlo kurdoyo w araboyo w qarib meṯblac suryoyo <şurayt>, aẖrem l kul man da mmalel b bayte sţar men suryoyo. W meţul d eṯmẖel(u) waw wa ţcawuy. Melṯo dlo yoḏcin waw lo(h) b suryoyo soymin waw lo(h) b kurdoyo aw araboyo.” An noše d këbci zëd maḏco ẖuru b Dolabani, Yuẖanën, Faţëryarxe d Anţiyuxya, Urëšlem, 1929, f. 193.

In reply to message #0
 
5

Sare w Sorino, këtte tarix yarixo malyo b ḏёlëm d tërk w kurmanj... hën man noše hano qadiri d këṯwi acle... w mëqqa d bëcţina, hani halbat gëd nëfqi l ẖolo.

Bu cëlmo kit aršive, hani nëquşo këtlan aclayye maḏco... i naqla dlë mišayël aclayye, b gawayye be mën kit, gëd foyëš aclayna w cal cëlmo naqla ẖreto talyo.

H̱a man aršivani, kowe aršiv d cito sëryayto ortodoks, hano hul ucdo şxiroyo, l nošo lë kfëtẖile, qay? Tam maḏco b iḏi layt!

Sahmo më kṯowo dë fris b Gorgia Press, tamo nafëq hawxa 70-80 ẖappoṯo, bënne kit hawxa maḏco d kumarno cal 1800, badaye d 1900 w meqëm w bëṯёr.

Hën cal u Ţuro, hën ste cal larwal du Ţuro, kcëwadno aclayye lašan d mitarjëmi.

***

Yacni aẖnone xëd kul naqqa d këmarno, cwodo cal tarix, lišono, marduṯo,... kit ğalabe qumayna. I naqla nošo dlë cowëd, ma më qëm ruẖayye aydarbo gëd nëfqi l ẖolo? Këtla ëmkan?

Aršiv da tre, ac citawoṯo ẖrene d këtlanne sëryayto katolik, kaldayto, nasţёrnayto, marunayto, malkayto,... bëṯёr bu Vatikan kit ţacne, ţacne cal Ţurcabdin w ğer më Ţurcabdin.

***

Sẖaq Armalţo, kowe kohno më cito d sëryoye katolik b Mërde. Tamo b dayro d Mor Afrëm mëlfonowe, këtwole yolufe. B šato 1913, kmoyëd l yolufe d këtle w koṯe kmakraxxe b qëryawoṯo d Ţurcabdin. Këzzën l dayre w citawoṯo, tamo kẖayri mën kṯowe kit w kquranne, ẖzalle ğalabe kṯiwoṯo kṯiwe cal ẖaşo d Fanqiyoṯo, H̱usoye,... cal qaţle, hroše w ḏëlëm dë hwele më meqëm.

B Sorino komër ”... qašo Ešacyo, zlam iḏico bu qalam d këtle, kowe u abro d Danẖo Bë-Jajëm nqil maẖ ẖaye b šato 1400. Kṯёwle mimro ğalabe yarixo b lišono sëryoyo cal hroše w qaţle d sëmme lat tërk w lak kurmanj b qëryawoṯo d Beṯ-Nahrin. Hano fris bu kṯowo d Gabriyel Qardaẖi, kuhno marunoyo. Ëšme ”Xëzne b Qiyme” (f. 113).”

***

Sare w Sorino, kmaẖisi ğalabe xayifo b Sayfo, ksaymi ẖёḏriyat. Šamcën b Xarpeţ ẖbiso, Malke fëšle lẖuḏe.

Xayifo, kmalëm gawre mbayne d kuḏacce kayiso b Sare w Sorino, kmarkëw acmayye ”Mašwara d Qëwomo w Dëfoco”. Kmaydi qarare xayifo, kmarwëẖi i Mašwara, kmoţёn hadome l 40 nafšoṯo.

B nëqoyo demoqraţi, kminaqe Malke H̱anne-H̱ayde rišo w kowe rab-ẖaylo caskari.

Xayifo Hayye d Qëwomo d sim kmaydo lë tre qarare ğalabe yaqire: Şëroye d kit hawir d Sare w Sorino d laymi b Sorino. Kmišayacce ”Qrayto”. Biyya kmiţamër ”Aẖnone, Gëd Qoyëm Sayfo Aclayna, Toxu l Sorino! Harke Mdafcina!”

Da tre šqolo d silaẖ, barud, buğre...

In reply to message #0